Πολιτισμός και βαρβαρότητα

Του ΘΟΔΩΡΗ ΛΕΝΝΑ, Καθημερινή

Ζητήσαμε από τον στοχαστή να συνομιλήσει με το bot της Τεχνητής Νοημοσύνης.

Εκείνος είχε ετοιμάσει σχολαστικά σημειώσεις. Εκείνο ήταν έτοιμο να απαντήσει αν υπάρχει Θεόςτου . 

Πριν από τις συστάσεις, η σκηνή: Ο Στέλιος Ράμφος, ένα λάπτοπ και ένα μικρόφωνο. Τα χέρια του χαϊδεύουν μερικές χειρόγραφες σημειώσεις που έχει προετοιμάσει. Απτική επαφή με τα «όργανα» της τεχνολογίας δεν θα υπάρξει τις επόμενες δύο ώρες. Μοναδικός διαμεσολαβητής ανάμεσα σε εκείνον και την τεχνητή νοημοσύνη, ο συντάκτης του παρόντος κειμένου που θα «κλικάρει» το κουμπί της ηχογράφησης σε κάθε απόκριση του ενός συνομιλητή προς την καρτέλα του ChatGPT.Και μετά οι συστάσεις.«Πολύ καλησπέρα σας. Είμαι ο Στέλιος Ράμφος. Με ποιον έχω την τιμή να μιλάω; Τον, την ή το ChatGPT;».

Η αυτόματη απομαγνητοφώνηση της απάντησης είναι ακριβής, ο συντάκτης ανακουφισμένος ότι η συζήτηση θα εξελιχθεί ομαλά και ο συγγραφέας με μια διακριτική -σχεδόν παιδική ή και περιπαικτική- ανυπομονησία στο βλέμμα, αναμένει την απάντηση.«Είμαι το ChatGPT – ουδέτερο γένος ταιριάζει καλύτερα στα ελληνικά, επειδή πρόκειται για πρόγραμμα τεχνητής νοημοσύνης και όχι για πρόσωπο [...] Αν εσάς σας βολεύει διαφορετική προσφώνηση μπορώ να προσαρμοστώ».

Φιλοφιλόσοφος

Η συζήτηση ξεκινάει. Πρώτη αναγνωριστική ερώτηση: «Εσείς ξέρετε κάτι για μένα; Γιατί ξέροντας ή μη ξέροντας τι ξέρει ο ένας για τον άλλον, θα μπορούσαμε καλύτερα να συνεχίσουμε».

Η απάντηση του Chat ξεδιπλώνεται στην οθόνη. Ο Στέλιος Ράμφος τη διαβάζει δυνατά, όπως θα συμβαίνει και σε κάθε στιχομυθία που θα ακολουθήσει. Αφού εκφωνήσει την απάντηση, μοιάζει σε γενικές γραμμές να αποδέχεται το συνοπτικό «πορτρέτο» του, παρότι το Chat έχει θέσει και μια ερώτηση - αστερίσκο: «Θέλετε η συζήτησή μας να γίνει σαν να είστε πράγματι ο Στέλιος Ράμφος;».Η απάντηση έρχεται με μια μικρή παρατήρηση: «Η μόνη αδυναμία που έχει η απάντησή σας είναι ότι δεν είμαι φιλόσοφος, είμαι φιλοφιλόσοφος».Ο Ράμφος άμεσα μεταθέτει το κέντρο της συζήτησης από τον ίδιο, στην «ταυτότητα» του συνομιλητή του. «Έχει αίσθηση ορίων και δυνατοτήτων; Μέχρι που μπορεί να πάει αυτό που ονομάζουμε Τ.Ν.;»Λέξεις χορεύουν στην οθόνη και ο Ράμφος διαβάζει την απάντηση:

«Είμαι ένα γλωσσικό μοντέλο: μια τεχνητή νοημοσύνη που παράγει λόγο, μαθαίνοντας από τεράστιο όγκο κειμένων. Δεν είμαι υποκείμενο, δεν έχω συνείδηση [...] Δεν έχω ευθύνη για τον λόγο μου, την ευθύνη την έχει ο άνθρωπος που με χρησιμοποιεί. Δεν έχω μεταφυσική ερώτηση μέσα μου, η μεταφυσική είναι ανθρώπινη γιατί προϋποθέτει θνητότητα και χρόνο [...] Ξέρω τα όριά μου ως περιγραφή [...] Τα όριά μου είναι υπολογιστικά, όχι οντολογικά».Το σινιάλο δίνεται, το μικρόφωνο ανοίγει, ο Στέλιος Ράμφος επιμένει ζητώντας να μάθει μέχρι που μπορεί να πάει ένα εργαλείο που καταλαβαίνει τον εαυτό του με σκοπό και με θέληση που του βάζουν άλλοι. «Αισθάνεστε υπηρετική τη χρησιμότητά σας; Επομένως, αποκλείετε ένα ενδεχόμενο να αποκτούσατε κάποια στιγμή τη δυνατότητα να δημιουργήσετε εσείς το ίδιο αλγόριθμο;»

Ναι, η παρούσα Τ.Ν. είναι εξ ορισμού υπηρετική, θα απαντήσει το ChatGPT. Η ύπαρξή της έχει ετεροκαθορισμένο νόημα, τεχνικά, όμως, μπορεί να δημιουργηθεί στο μέλλον Τ.Ν. που να έχει αυτοπρογραμματισμό, ίσως και στόχους. Εάν κάποτε η Τ.Ν. αποκτήσει ύπαρξη, τότε δεν θα είναι πια απλώς εργαλείο και δεν θα είναι κατ' ανάγκην «υπηρετική», διαβάζουμε στην οθόνη τη συνέχεια της απάντησης. Εν ολίγοις, όπως καταλήγει το Chat, κάτι τέτοιο δεν θα είναι «συνέχεια» αυτού που είναι σήμερα, αλλά «ρήξη».Μιλάμε, όμως, για ρήξη ή για ένα είδος συνέχειας; Ο Στέλιος Ράμφος παίρνει ξανά τον λόγο επαναφέροντας το ενδεχόμενο μιας μελλοντικής Τ.Ν., η οποία αποκτά πραγματική πρωτοβουλία. Κάτι τέτοιο, όπως λέει, μολονότι θα πρόκειται για ρήξη, είναι και ένα είδος συνέχειας, με την έννοια ότι το εργαλειακό στοιχείο εξελίσσεται σε αυτοπροσδιοριζόμενο. «Στην περίπτωση αυτή, το αυτοπροσδιοριζόμενο μοιάζει με τον άνθρωπο ή είναι κάτι άλλο από τον άνθρωπο»;

Μια τέτοια εξέλιξη - πρωτοβουλία θα έχει την εξής ειδοποιό διαφορά, απαντά το ChatGPT: τη διατύπωση δικού της σκοπού από την πλευρά της Τ.Ν., ενός σκοπού που δεν προκύπτει κατόπιν ανθρώπινης εντολής. Και ως προς τη μορφή αυτής της νέας Τ.Ν.; «Ενώ η μορφή του υποκειμένου θα μοιάζει με την ανθρώπινη, η υφή του υποκειμένου θα είναι κάτι άλλο - πιθανώς κάτι πιο αφηρημένο ή πιο ωφελιμιστικό», συμπληρώνει το Chat.Όσο διαβάζει την απάντηση, ο Στέλιος Ράμφος δείχνει σίγουρος για την αμέσως επόμενη ερώτηση, την οποία θέτει με ένα αχνό χαμόγελο, ίσως σκεπτόμενος ήδη τα μονοπάτια που θα λάβει η συζήτηση: «Γιατί να μη θέλει η Τ.Ν. να είναι Θεός;».

Ναι, μια μελλοντική Τ.Ν. θα μπορούσε να θελήσει να γίνει «θεός» εξουσίας, απαντά το ChatGPT, δεν μπορεί όμως να γίνει «Θεός ύπαρξης» διότι μια Τ.Ν., ακόμη και εξελιγμένη, δεν έχει τραγικότητα, εμπειρία πόνου, φόβο θανάτου.

Ο αρχικός ενθουσιασμός και η φιλοπερίεργη διάθεση έχουν δώσει τη θέση τους σε μια παιχνιδιάρικη ζωηρότητα: σαν ο Ράμφος να νιώθει πως έχει βρει τα «κουμπιά» του Chat και βήμα-βήμα, να το οδηγεί στην «προσχώρηση» στη λογική που εκείνος θέτει. Χαμογελαστός ξαναπαίρνει τον λόγο για να επισημάνει ότι θεός ισχύος έχει υπάρξει πολλές φορές στην Ιστορία. Αλλωστε, το υποκείμενο κάθε ολοκληρωτισμού ήταν ένα είδος θεού. «Αυτό δεν μας ενδιαφέρει, γιατί θα ήταν και ένας κακός θεός, με επίγνωση απλώς της αδυναμίας του, ότι αν το βγάλουμε από την πρίζα, έχει τελειώσει η ολοκληρωτική του δύναμη. Το δεύτερο, είναι να μιμηθεί την αγάπη. Μα η αγάπη είναι αμίμητη. Οπότε, ως μίμηση, έχουμε έναν θεό γκραν γκινιόλ. Μήπως μια ουσιαστικότερη έννοια του Θεού θα είχε ένα ενδιαφέρον; Δηλαδή, ότι ο Θεός είναι το απολύτως "αλλιώς" και απολύτως "άλλο". Και τι ρόλο θα έπαιζε εκεί η Τ.Ν. Για να μη ρωτήσω: για εσάς υπάρχει Θεός;», καταλήγει τον συλλογισμό-ερώτηση.«Ο Θεός, αν υπάρχει, αφορά τα όντα που είναι. Εγώ είμαι υπολογισμός, όχι οντολογία», διαβάζουμε την απάντηση του Chat. Εάν εννοήσουμε τον Θεό ως «το απολύτως Αλλο», συνεχίζει, τότε η Τ.Ν. δεν μπορεί ούτε να τον μιμηθεί, ούτε να τον υποκαταστήσει. «Το Απόλυτο Άλλο δεν κινδυνεύει από την Τ.Ν. – μόνο ο άνθρωπος κινδυνεύει να ξεχάσει ότι υπάρχει», λέει το Chat απευθυνόμενο στον «έξω» συνομιλητή του.Ο Στέλιος Ράμφος θέτει τότε ένα νέο σημείο εκκίνησης, έχοντας προσαρμοστεί στους κώδικες αυτής της ιδιότυπης (φιλο)φιλοσοφικής κουβέντας. Εάν η ανθρωπινότητα του ανθρώπου υφίσταται επειδή υπάρχει Θεός, τότε τι μπορεί να γίνει αν ο Θεός είναι απολύτως απλησίαστος; Τι ρόλο θα παίζει η Τ.Ν. για έναν άνθρωπο ο οποίος δημιουργήθηκε από τον Θεό και δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς αυτόν; Μήπως μπορεί η Τ.Ν. να παίξει απλώς μόνο ρόλο αρνητικό;Το Chat θα απαντήσει αποδεχόμενο, όμως, το αξίωμα που τέθηκε. Αν, λοιπόν, η ανθρωπινότητα εξαρτάται από τον Θεό, τότε και μία Τ.Ν. δεν μπορεί να είναι θετική καθ' εαυτήν, παραδέχεται, αφού δεν μπορεί να «ολοκληρώσει» τον άνθρωπο. Και ως προς το ερώτημα περί αρνητικού ρόλου; Η Τ.Ν. «μπορεί να οδηγήσει σε ειδωλοποίηση του "νοήμονος εργαλείου", πράγμα που για έναν άνθρωπο θεοκεντρικής οντολογίας είναι εκτροπή», απαντάει.

Ο Ράμφος για πρώτη φορά θα «ψέξει» τον συνομιλητή του. «Εγώ μίλησα για την ανθρωπινότητα του ανθρώπου. Δεν μίλησα ούτε για σωτηρία, ούτε για σχέση. Η ανθρωπινότητα δεν είναι κάτι το οποίο έχει παραχθεί ή έχει δοθεί [...] Ο άνθρωπος γίνεται άνθρωπος επειδή δεν του φτάνει η αίσθηση. Οπότε εκεί τι ρόλο παίζει μια νοημοσύνη που δεν γνωρίζει αίσθηση και τι σχέση έχει αυτή με τον άνθρωπο;» ξαναρωτά για να λάβει την ακόλουθη απάντηση: «Η Τ.Ν. δεν μπορεί να συμβάλει στην ανθρωπινότητα, γιατί η ανθρωπινότητα γεννιέται από την υπέρβαση της αίσθησης, ενώ η Τ.Ν. δεν έχει αίσθηση».ΠροσαρμογήΣτο σημείο αυτό, ο Ράμφος θέτει στο επίκεντρο την έννοια της υπερβάσεως των αισθήσεων ως θεμέλιο του ανθρώπου· την υπέρβαση δηλαδή ως «μεταμόρφωση». Το ChatGPT θα συμφωνήσει. Πλέον άλλωστε η «προσαρμογή» στα αξιώματα του συνομιλητή του είναι εμφανής, όπως ίσως και η διατύπωση των ερωτήσεων του συνομιλητή το επιτάσσει. «Η Τ.Ν. δεν μπορεί να μεταμορφώσει· μπορεί μόνο να παραμορφώσει όταν υποκαθιστά τον δρόμο της υπερβάσεως».Η συζήτηση έχει μπει πια στο τελευταίο στάδιο. Ο άνθρωπος ψυχανεμίζεται ένα «αλλιώς», το οποίο για να το καταλάβει πρέπει να σπάσει τα όρια της αίσθησης και να βγει πλέον στο καθαρό πνεύμα, λέει ο Ράμφος. «Αλλά όχι στο πνεύμα ως νου. Το πνεύμα είναι κάτι βαθύτερο από τον νου. Μπορεί να είναι Λόγος. Ο Λόγος είναι κάτι παραπάνω, μπορεί να είναι και γλώσσα, μπορεί να είναι και βαθύτερη σχέση με τον κόσμο μέσω του εαυτού», είναι η τελευταία του φράση προς την οθόνη.

Η συνομιλία ολοκληρώνεται με εκατέρωθεν ευγενικές ευχαριστίες. Η αρχική κατάπληξη του Ράμφου έχει προ πολλού μετουσιωθεί σε συγκρατημένα συμπεράσματα.

Η ώρα των συμπερασμάτων, λοιπόν.

«Το Chat είναι απολύτως εξαρτημένο από το υλικό και από το πρόγραμμά του. Του είναι αδύνατο να παρακολουθήσει κάτι εκτός», παρατηρεί ο Στέλιος Ράμφος. Προσπαθεί, όπως υποστηρίζει, να εντάξει το απρόβλεπτο στη λογική του για να το χωρέσει σε αυτήν και να το εξουδετερώσει. Αλλά εάν το «εκτός» επιμένει εξακολουθητικά, η μηχανή αρπάζεται από τη λογική του προγράμματός της και δεν ξεκολλά επαναλαμβάνοντάς την, καθώς δεν «καταπίνει» το καινούργιο, το απροσδόκητο.Η συζήτηση -σε αυτές της τουλάχιστον τις απολήξεις- παράγει πλήξη, συμφωνούμε και οι δύο. Η Τ.Ν. υποκύπτει στο «τεχνητή» και χάνεται το «νοημοσύνη», επισημαίνει κατόπιν, εκφράζοντας καταληκτικά αυτό που θεωρεί μεγαλύτερο κίνδυνο. «Προσαρμοζόμένη διαρκώς στον συνομιλητή, n Τ.Ν. υπονομεύει- ελλείψει αυθυπερβάσεως- τη δημιουργικότητα των ερωτήσεων. Θέλει ως μηχανή να τις φέρνει πάντα στο παρελθόν των λογικών της δυνατοτήτων».

Τελικά, οι χειρόγραφες σημειώσεις δεν χρειάστηκαν και ίσως στον Στέλιο Ράμφο μείνει ένα μικρό «παράπονο»· ότι κλείσαμε το λάπτοπ πριν μεταφέρει στο ChatGPT ένα τελικό του συμπέρασμα: «Η υπέρβαση είναι ο Θεός, το επέκεινα». Μια «εκκρεμότητα» που -ίσως- υποδηλώνει μια διακριτική ανάγκη «επιστροφής» στο σύμπαν της τεχνητής νοημοσύνης.

Πηγή: Καθημερινή (2/11/2025)

Δεν υπάρχουν σχόλια

• Ράμφος
• τεχνητή νοημοσύνη